YAZAR
Ünlü Türk aydınımız Attila İlhan “Hangi Atatürk” kitabında “Hangi istiklâl vardır ki yabancıların nasihatlarıyla, yabancıların planlarıyla yükselebilsin?” der. İstiklal bağımsızlık demektir. Sanatımızın da yabancı nasihatlarla yükselemeyeceği çok açıktır. Türk devrim tarihine baktığımız zaman Türk halkını devrime inandıran ve mücadelede en ön safta yer almasını sağlayan birçok sanat eseri olduğunu görüyoruz. Namık Kemal’in ‘Vatan Yahut Silistre’ eseri bunun ilk örneklerindendir. İslam Bey’in Zekiye Hanım'dan ayrılırken “Yaşasın Vatan” dediği andaki coşkusunu bugün aradan geçen yıllara rağmen aynı heyecanla yüreklerimizde hissediyoruz. Daha da eskiye gidersek Yunus Emre, Dadaloğlu, Köroğlu gibi halk şairlerimizin eserleri aynı geçerlilikte devam ediyor.
“Benden selam olsun Bolu Beyi'ne Çıkıp şu dağlara yaslanmalıdır.
Ok gıcırtısından kalkan sesinden
Dağlar seda verip seslenmelidir.”
-Köroğlu
Bugünün milli sanatçıları da günümüzün Bolu Beyi olan Amerikan emperyalizmiyle aynı cesurlukla; para, şan, şöhret kaygısı gütmeksizin savaşıyor. Saray şairlerinin ise bugün Türk milletinde bir karşılığı yoktur. Beyaz Saray’ın sanatçılarının da unutulacağı günler yakındır.
Karikatür de sanatın bir dalıdır ve sanatta tespit ettiğimiz her durum karikatürler için de geçerlidir. Bu yazımızda da toplumcu karikatürlerimizi ve neoliberal anlayışla çizilen karikatürleri inceleyeceğiz.
Türk Karikatür Tarihine Yolculuk
Karikatürlerimizde çoğu zaman siyasi aktarım yapma kaygısıyla iğneleyici ve abartılı betimlemeler yer alır. Hedef aldığı tarafı hakaret etmeden eleştirir ve görenlerin mevcut konu hakkında
düşünmelerini sağlar. Karikatürler aynı zamanda devrimlerin propagandası haline de gelmiştir. Çin, Rus, İran devrimlerinin geçmiş yıllarında dönemin aydın sanatçıları tarafından yaratılan eserler mevcuttur. Örneğin 1917 yılında çizilen Halkın Zaferi isimli Rus karikatüründe son Çar Nikolay Romanov'un tacını halka sunması tasvir edilmiştir.
Savaş yıllarında da devletler karikatürleri birer propaganda malzemesi olarak görmüş ve bunun için özel çalışmalar yapmıştır. Savaşta askerine ve halkına moral vermek, düşmanın gücünü kırmak, tarafsız ülkeleri kazanmak için tercih edilen yöntemlerden birisidir. İttihat Terakki mevcut II. Abdülhamit döneminin baskıcı izlerini silmeye çalışmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında da Mustafa Kemal Atatürk ve kurmayları devrimleri Türk milletine aşılamaya çalışmıştır. Bu dönemde incelikli siyasetlerle devrimler halka karikatürlerle indirilmesi amaçlanmaktadır. Aşağıda bu karikatürlere dair örnekler vardır;
İttihat Terakki dönemindeki karikatürlerde dönemin önderleri Enver, Talat, Cemal Paşaların, Resneli Niyazilerin çizimleri var. Baskı altındaki halk özgürlüğüne önderleri sayesinde kavuşuyor. Bu dönem için özellikle halka Türklük bilincinin aktarılmaya çalışıldığını görüyoruz. Türk karakterler güçlü ve baskın gösteriliyor. Cumhuriyet döneminde ise Türk kadının özgürleştiği, Türk köylüsünün yüceltildiği, gerici anlayışın terk edildiği ve yerine bilimi rehber edinen yeni bir halkın doğduğunu görüyoruz.
Emperyalizmin Tekelindeki Karikatür
Bugün ise karikatür dergilerinin çoğu ülke düşmanlığı yapıyor, mürekkeplerinden kan saçıyorlar. Geçmişte Türk devriminin öncüsü olmuş sanatçıların yerini bugün Penguen, Uykusuz gibi ayağı ülke topraklarına basmayan; bozgunculukta, halkın moralini bozmada ve emperyalizme hizmette birbirleriyle yarışır olan dergiler aldı. PKK’nın siyasi uzantısı HDP’yi savunan, terörist Selahattin Demirtaş’a özgürlük için çizilen resimlere karikatür demek ne kadar doğru olacaktır?
Karikatür tarihimizin ilk karikatüristi Cemal Nadir Güler’in karikatürlerindeki ince mizah, aradan 100 yıl geçmesine rağmen sadece hakaretle öne çıkmaya çalışan popüler karikatür dergilerinde yok. Türkiye’nin gerçeklerinden kopuk bu çalışmalar güldürmüyor, düşündürmüyor, aldıkları emir doğrultusunda sadece saygısızlıklarıyla ülke düşmanlığı yapıyorlar. Bu karikatür dergilerinin Türkiye’nin çıkarları söz konusu olduğunda herhangi bir milli duruşunu gösteren bir kapakla göremiyoruz. Mavi Vatan’da, PKK’ya karşı yürütülen operasyonlarda, ülkemizin emperyalizmle verdiği mücadelede yoklar. Örnek vermek gerekirse Sefer Selvi'nin Evrensel Gazetesi’nde Zeytin Dalı Operasyonu için çizdiği karikatürde "Soframızda dört tane zeytin vardı o da harekata gitmiş" ifadeleri yer almıştı. Carlos Latuff ise çizdiği karikatüründe Afrin’de PKK’nın üzerine yağan bombaları resmederek Cumhurbaşkanımız Erdoğan’ı İsrail Başbakanı Netanyahu’ya benzetmişti. Peki, İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Tunç Soyer’in ülkemize Mizah Festivali adı altında getirmeye çalıştığı Jean Plantu’nun Hz. Muhammed’i çizdiği resimlere de, Charlie Hebdo rezaletine de karikatür diyebilir miyiz? Bu oldukça güç olmalı. Milli ve dini değerlere, kişilere doğrudan hakaretin yer aldığı bir çizimin ne karikatürde ne de evrensel insan haklarında yeri yoktur.
Tabi ki bu durum bugünün karikatür çevresi için tam olarak geçerli değil. Neoliberal anlayışı benimsemiş Batı’ya hizmet eden dergilerin dışında bir anlayış da mevcut. Toplumcu ve milli bir karikatürün bugünkü temsilcilerinin başında Rifat Mutlu ve Erhan Yalvaç gibi çok değerli karikatüristlerimiz bulunmakta. Sistem sadece diğer kesimi ön plana çıkarmaya ve parlatmaya çalışıyor. Oysa her alanda olduğu gibi karikatür alanında da sanatını hakkıyla yapan ve topluma yararlı olmaya çalışan ciddi bir kesim var. Halkımızın bu değerli sanatçılarımızı takip etmesini öneriyorum.
Peki Karikatür Nasıl Olmalı?
Türk milleti olarak çok şanslıyız. Nasreddin Hocalardan, Hacivat Karagöz’e ve günümüzde de yakın zamanda kaybettiğimiz usta sanatçımız Levent Kırcalara uzanan geniş bir mizah geçmişimiz var. Güldürürken düşündüren diyalogların her biri genç mizahçılara ders niteliğinde. Mizah ve karikatür de bunun için vardır. Güldürdüğü kadar o güldürünün altında yatan mesaj ismini sayamadığım nice usta sanatçılarımızı ve eserlerini ölümsüz kılmakta. Bu isimlerin her biri birer halk sanatçısı. Sanatlarının ilham kaynağı halk ve sanatlarını da halkın aydınlanması için yapıyorlar.
Karikatürler eleştirmek istediğimiz her konuda yapılabilir. Fakat yıkıcı olmamalı, yapıcı olmalıdır. Yıkıcı eleştiriler karikatüristin eleştirdiği konunun daha da olumlu bir şekilde değişmesini sağlamaz. Fakat yapıcı karikatürler eleştirdiği mevcut durumun halk nezdinde fark edilmesini sağlar. Karikatürist Şerif Cihan’ın HDP binasına elinde şekerle kandırdığı çocuğun, binadan PKK’ya bir militan olarak gönderdiği karikatür buna oldukça güzel bir örnektir. HDP ve PKK arasındaki bağlantıyı oldukça net bir şekilde halka gösteren bu karikatür halkımız tarafından da oldukça beğenildi. Çünkü sanatı bu topraklara dayanan ve Türkiye’nin gerçeklerini anlatan bir karikatürdü. Toplum için bu kadar değerli ve sevilen bir sanat dalının da doğru bir şekilde halkta karşılığının bulması gerekiyor. Büfede dergileri inceleyen bir insanın Türk askerini işgalci olarak resmedildiği bir dergi kapağı yerine Mehmetçiğimizin topraklarımız için kar kış demeden verdiği mücadeleyi görmesi o insanı şüphesiz etkileyecektir. Bu alanda yeteneği olan gençlerin de sanatını toplum için kullanmasını sağlayacaktır. Bu yaklaşımdan yola çıkarak yapılan çalışmalar Türk milletini hem içte hem de dışta yapılan emperyalist saldırılara karşı daha da birleştirecektir. Ülkemiz Batı’dan gelen bu saldırıları kahramanca göğüsleyip yere vurmaktadır. Çok kutuplu dünyaya emin adımlarla ilerlerken halktan yana olan sanatın yükselmesi gerekmektedir. Tam da bu nokta milli sanatımızın kuvvetlenmesi bizlere emperyalizme karşı mücadelede çok büyük başarılar kazandıracaktır.
İbrahim ÇOĞAŞLIOĞLU
TGB İzmir AFK Başkanı
Kaynakça
• https://www.neoldu.com/karikatur-sanati-1574h.htm
• https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=1249
• Genç Cumhuriyet Dönemi Karikatür ve Propaganda Afişlerine Bir Bakış, Emre Çakıcı
• https://ilerihaber.org/icerik/karikaturlerle-afrin-saldirisi-81262.html
• https://www.habernediyor.com/gundem/tunc-soyer-den-cok-tehlikeli-provokasyon h51652.html
• https://www.bbc.com/turkce/resources/idt-sh/russian_revolution_turkish
• http://www.leblebitozu.com/dergileri-ve-karikaturistleriyle-turk-karikatur-tarihi/